Nederlandse AI-fabriek markeert nieuwe fase in digitale onafhankelijkheid

Nederland investeert in een eigen AI-fabriek
De grootste aankondiging deze maand kwam uit Groningen: Nederland krijgt een nationale AI-fabriek bedoeld om de digitale onafhankelijkheid te versterken. De totale investering bedraagt €200 miljoen. Het kabinet draagt €70 miljoen bij (waarvan een flink deel via Defensie), de regio Groningen legt €60 miljoen op tafel (deels uit het gaswinningsherstelfonds), en Europa wordt om cofinanciering gevraagd.

De faciliteit, die medio 2026 operationeel moet zijn, combineert supercomputer rekencapaciteit met labruimte en testomgevingen. Anders dan de megafabrieken van bijvoorbeeld Microsoft draait het op een bescheiden 5 megawatt, tegenover 100 megawatt bij de Amerikanen. 

Nederlandse bedrijven, kennisinstellingen en overheden kunnen er straks AI-toepassingen ontwikkelen voor het sneller opsporen van ziektes, cyberaanvallen of bijvoorbeeld voor het slimmer aansturen van verkeer. Vooral voor het mkb moet dit een game-changer worden. 

'Sovereignty washing' door Amerikaanse techreuzen
In reactie op de zorgen over het politieke klimaat en jurisdictie in de VS en Europese cloudwetgeving, lanceerden drie Amerikaanse techreuzen de afgelopen maand hun ‘Europese’ oplossingen. Amazon Web Services introduceerde de “European Sovereign Cloud” met volledige EU-directie en infrastructuur. Google en Microsoft volgden met soortgelijke constructies. 

In alle gevallen draait de belofte om autonomie, naleving van EU-regels en garanties dat Europese klanten hun data in eigen handen houden. Maar is dat ook echt zo? Volgens NRC valt zelfs de zogenaamd soevereine infrastructuur van AWS nog altijd onder de Amerikaanse CLOUD Act en FISA-wetgeving. Dat betekent dat de VS in theorie nog steeds toegang kan eisen tot Europese data. 

De term “sovereignty washing” doet hiermee zijn intrede. Als het datacenter op Europees grondgebied staat, maar het eigendom Amerikaans is, wie heeft dan daadwerkelijk controle?

Europa grijpt in
Nadat Apple en Meta al megaboetes ontvingen van in totaal €700 miljoen onder de Digital Markets Act, toont de EU opnieuw haar tanden. De Europese Commissie beschuldigde nu ook TikTok officieel van het schenden van de Digital Services Act, vanwege het ontbreken van een transparant advertentie-overzicht. 

Ook de AI-wet krijgt contouren. Het nieuwe AI Office publiceerde richtlijnen voor aanbieders van general-purpose AI. Wie een model levert dat breed ingezet kan worden, moet straks transparant zijn over de achtergrond van de trainingsdata en de modelarchitectuur. Bedrijven moeten zich voorbereiden op audits, documentatie-eisen en transparantie zodra de AI Act in volledig van kracht komt. 

AI-werkdilemma dringt langzaam door
De AI-retoriek is overal, maar weinig bedrijven weten hoe ze ermee moeten omgaan. Uit een onderzoek van &Samhoud blijkt dat drie op de vier Nederlandse CEO’s verwacht dat 20 tot 40 procent van hun werkprocessen door AI geautomatiseerd kan worden. Tegelijkertijd ontbreekt in veel organisaties een duidelijke strategie of interne dialoog over wat dat concreet betekent. 

“Niemand durft het moeilijke thema te benoemen: wat betekent dit voor mijn mensen?”, signaleert de oprichter tegenover het FD. “Ze vinden ook dat als ze hierover gaan praten, ze dan een antwoord moeten hebben. En dat hebben ze niet. Er is een enorm ongemak om dit te benoemen.” Ondertussen blijven ontslagrondes bij techbedrijven wereldwijd doorgaan.