Hoe tech de verkiezingen van 2025 kleurde

De aanloop naar 29 oktober verliep anders dan ooit. Op 10 oktober traden nieuwe EU-regels voor politieke advertenties in werking en Meta en Google trokken direct de stekker eruit. Geen betaalde politieke ads meer op Facebook, Instagram of YouTube. TikTok stond ze al niet toe, en X had ze al langer verboden.

Campagneteams moesten improviseren met meer flyers, podcasts, en tv-optredens. En er was ook iets nieuws: massaal gebruik van AI-chatbots voor stemadvies. Voor het eerst consulteerden kiezers ChatGPT, Copilot en Gemini om te bepalen op welke partij te stemmen. Maar dat ging niet zonder risico's. "Zelfs de beste modellen confabuleren nog", waarschuwde hoogleraar Stephan Raaijmakers in het FD. Ze verzinnen soms simpelweg feiten. De Kiesraad riep kiezers op AI nooit als enige stemhulp te gebruiken.

Ondertussen domineerden algoritmes het online debat op een andere manier. Een AI-gegenereerd beeld van een GL-PvdA-poster werd 467.000 keer bekeken op X. De discriminatiemeldkamer kreeg honderden klachten binnen.

Techbedrijven weigeren verantwoording
In de Tweede Kamer groeide de frustratie over de ondoorzichtige rol van platforms. BBB, Volt, D66, PVV, GroenLinks-PvdA en NSC wilden Google, Meta, TikTok en X aan tafel om te praten over algoritmes en verkiezingsbeïnvloeding. Geen van de bedrijven kwam opdagen.

De techbedrijven "verdienen heel veel geld met dit soort boodschappen,". concludeerde D66-Kamerlid Hanneke van der Werf. "Maar wij willen onze democratie schoon houden." Volt-Kamerlid Koekkoek noemde het "moeilijk te begrijpen" dat grote multinationals geen tijd zeggen te hebben. "Het gaat over onze democratie."

Uitslag duidelijk, toekomst onzeker
Nog geen week na de verkiezingen blijft het spannend, maar volgens het ANP is D66 ’niet meer in te halen’. Vrijdag 7 november stelt de Kiesraad de definitieve uitslag vast. NSC verwdijnt compleet uit de Kamer, en niemand weet wie straks de formatie mag leiden. Voor de techsector voelt die onzekerheid wrang. In de programma's stonden forse innovatiebeloftes, maar zonder stabiel kabinet blijven het woorden.

"Iedere keer wordt gekeken naar de korte termijn. Dat zet een rem op ons verdienvermogen”, waarschuwde prins Constantijn begin oktober op The Economist Sustainability Week Europe. Achter hem staan duizenden ondernemers: volgens Ipsos-onderzoek van 3-20 oktober vreest 60% dat er überhaupt geen stabiel kabinet komt.

De Dutch Startup Association meldde vlak voor de verkiezingen dat ruim een derde van de groeibedrijven overweegt Nederland binnen twee jaar te verlaten. Er zijn te veel barrières om op te schalen, klinkt de klacht breed.

Digitale autonomie als breed verlangen
Wat opviel in de programma's, van links tot rechts klinkt de roep om digitale onafhankelijkheid. Volt en D66 willen een Ministerie van Digitale Zaken, JA21 pleit voor een nationale cloud, BBB wil vitale infrastructuur "in Nederlandse of Europese handen", het CDA noemt digitale infrastructuur een nutsvoorziening. Ook de VVD wil minder invloed van buitenlandse techbedrijven voor kritieke systemen.

Volgens brancheorganisatie NLdigital scoorden Volt, VVD en D66 het hoogst op digitale visie. Maar tegelijk bleef veel onbesproken: cybersecurity en digitale overheidsdiensten blijven "zorgwekkend onderbelicht”, concludeerde de organisatie.

Draghi's waarschuwing klinkt door
De Nederlandse verdeeldheid staat niet op zich. Voormalig ECB-president Mario Draghi riep Europa op tot jaarlijks €750 miljard extra investeringen in tech en innovatie. "Zonder dat glijden we af naar irrelevantie." Het Centraal Planbureau rekende op 10 oktober uit dat vooral GroenLinks-PvdA, D66 en Volt fors willen investeren in R&D. De PVV had nauwelijks concrete techplannen.

Voor Nederland breekt nu een nieuwe periode aan, de formatie hangt in de lucht. D66-leider Rob Jetten mag mogelijk als eerste een verkenner voordragen, maar met PVV vlak achter hem en een gefragmenteerde Kamer blijft alles open.